1922-2022: Εκατό χρόνια από την εκκένωση της Θράκης!

Άννυ Μιρζαχανιάν 21 Ιουνίου 2023 ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

Σχετικά Άρθρα

(Με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση του Δήμου Ορεστιάδας)

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Ανατολική Θράκη με τη συνθήκη των Μουδανιών επιδικάστηκε στην Τουρκία και ο χριστιανικός πληθυσμός υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τις πατρογονικές του εστίες. Η Διάσκεψη έλαβε χώρα στις 20 Σεπτεμβρίου στα Μουδανιά και οι αποφάσεις ελήφθησαν ερήμην της αντιπροσωπίας των Ελλήνων, που έφθασαν αργά το απόγευμα της επόμενης ημέρας.

Το πρωί, στις 22 Σεπτεμβρίου, οι Σύμμαχοι απλά ανακοίνωσαν στην ελληνική αντιπροσωπία τους όρους της Συνθήκης που σε γενικές γραμμές ήταν: α) παύση εχθροπραξιών, β) ως σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας οριζόταν ο ποταμός Έβρος, και γ) ο Ελληνικός στρατός όφειλε να εγκαταλείψει τη Θράκη εντός 15 ημερών και οι Έλληνες πολίτες εντός 45 ημερών.

**Το Ρωσικό Προξενείο στα Μουδανιά όπου**
**συνήλθε η Διάσκεψη τον Σεπτέμβριο του 1922**

Ωστόσο, ο ελληνικός πληθυσμός της Ανατολικής Θράκης, υπό το φόβο των φρικαλεοτήτων από την τουρκική χωροφυλακή , δεν καθυστέρησε την αναχώρηση του και έως στις 20 Οκτωβρίου είχε εγκαταλείψει την πατρογονική του γη.

Ο τότε Υποδιοικητής της Μακράς Γέφυρας Αποστολίδης, σημειώνει:

« Άμα τη διαδώσει της ειδήσεως περί υπογραφής του πρωτοκόλλου των Μουδανιών ο λαός ζωηράν διατηρών την ανάμνησιν των φρικαλεοτήτων της Μικράς Ασίας και Κιλικίας κατελήφθη υπό πανικού απεριγράπτου».

Μέσα σε λίγες ημέρες ολόκληρα χωριά ερήμωσαν, βόδια ζεύτηκαν, έριξαν πάνω στα κάρα τους τα απαραίτητα οικιακά είδη, δημητριακά και ξεκίνησαν το ταξίδι προς τη Δύση.

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος ήταν παρών στην αναχώρηση τους ελληνικού πληθυσμού της Ανατολικής Θράκης, στις 7 Οκτωβρίου γράφει: «Το κυρίως σώμα της πομπής, που διασχίζει τον ποταμό Μαρίτσα(Έβρος) στην Αδριανούπολη, φτάνει τα τριάντα μίλια. Τριάντα μίλια με κάρα που τα σέρνουν αγελάδες, ταύροι και λασπωμένα βουβάλια, ενώ δίπλα τους εξουθενωμένοι και ζαλισμένοι άντρες, γυναίκες και παιδιά να περπατούν στα τυφλά κάτω από τη βροχή, δίπλα στο βιός τους».

Ανώνυμη ανταπόκριση στην εφημερίδα Πατρίς στις 6 Οκτωβρίου αναφέρει «Υπό βροχήν και ψύχος υπό στερήσεις ευνόητους, άγρυπνοι και νήστεις σχεδόν και οδεύουν τον εθνικόν των ολγοθάν. Φωναί και οιμωγαί και οδυρμοί».

**Φορτωμένα κάρα περνούν μέσα από την**
**Αδριανούπολη αρχές του Οκτώβρη 1922**

Συνολικά μετακινήθηκαν από την Ανατολική Θράκη προς την Ελληνική πλευρά 260.000 χριστιανοί και 70.000 Έλληνες Στρατιώτες που ήταν εγκατεστημένοι στη Θράκη. Ο εκπατρισμός των Ανατολικοθρακιωτών, θεωρητικά έγινε συντεταγμένα (κάρα, πλοία, τρένα) επιτρέποντάς τους να πάρουν μέρος της κινητής τους περιουσίας. Τμήμα των αντικειμένων αυτών έχουν μετατραπεί σε εκθέματα στα μουσεία, όπως στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ορεστιάδας. Η πλειονότητα των προσφύγων αυτών εγκαταστάθηκε στον Έβρο, γιατί είχε επικρατήσει η ελπίδα της επιστροφής, ότι ο εκτοπισμός ήταν προσωρινός. Η εκκένωση έγινε ως ακολούθως:

Στις 7 Οκτωβρίου οι οικισμοί ανατολικά της γραμμής Σαμάκοβο-Βιζυή-Τυρολόη-Συληβρία. • Στις 9 Οκτωβρίου οι οικισμοί ανατολικά της γραμμής Σκοπός-Αρκαδιούπολη-Ραιδεστός.
Στις 11 Οκτωβρίου οι οικισμοί ανατολικά της γραμμής Σαράντα Εκκλησιές-Χάφσα-Παυλάκιοϊ-Κεσσάνη.
Έως τις 18 Οκτωβρίου είχαν εκκενωθεί Αδριανούπολη, τα Μάλγαρα, η Μακρά Γέφυρα και όλα τα υπόλοιπα.

Μεγάλο μέρος των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη εγκαταστάθηκε στο Βόρειο Έβρο, στην περιοχή του σημερινού Καλλικρατικού Δήμου Ορεστιάδας. Κυρίως, σε μουσουλμανικά χωριά όπως στο Ουρλί (σημερινό Θούριο), στο Ομούρ Μπέη (το παλιό Χειμώνιο), στο Γενίογλου (παλιά Οινόη), στο Κλισελί (παλιά Κλεισσώ), στη Σαΐντζε (παλιά Σαγήνη), στο Καράσακλι (Σάκκος), στο Εμιρλί (σημερινή Καβύλη), Σεϊμενλί (σημερινό Φυλάκιο) κλπ.

Η ιστορία αυτών των προσφύγων δεν εντάχθηκε ποτέ στη Δημόσια Ιστορία του Δήμου Ορεστιάδας. Δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ εκδηλώσεις μνήμης. Αντιθέτως, η πόλη κάθε χρόνο γιορτάζει την επέτειο ίδρυσης της από τους Καραγατσιανούς και τιμά τους «δικούς» της πρόσφυγες. Οι Καραγατσιανοί ήταν οι τελευταίοι πρόσφυγες της Ανατολικής Θράκης. Ήταν πρόσφυγες που δημιούργησε η συνθήκη της Λωζάνης, αφού τροποποίησε τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, που ήταν η γραμμή του ποταμού Έβρου, προκειμένου η Τουρκία να παραιτηθεί από τις οικονομικές απαιτήσεις κατά της Ελλάδας.

**Η αποχώρηση του αγροτικού πληθυσμού με κάρα**

Με το πέρασμα των χρόνων επικράτησε στο δημόσιο λόγο της πόλης ότι η ανταλλαγή των πληθυσμών έγινε με την συνθήκη της Λωζάνης. Ωστόσο, η συνθήκη της Λωζάνης ήταν στην ουσία μια σύμβαση αναχώρησης του μουσουλμανικού πληθυσμού από την Ελλάδα, αφού Έλληνες είχαν ήδη φύγει από την Τουρκία.

Η αποχώρηση του αγροτικού πληθυσμού με κάρα

Μέρος των προσφύγων αυτών αποτέλεσαν τμήμα της κοινότητας Ορεστιάδας όπως αυτή συστάθηκε με το ΦΕΚ 194Α / 14-8-1924, όπου αναφέρεται: « Η πόλις Ορεστιάδος υπό το όνομα κοινότης Ορεστιάδος με έδραν την ομώνημον πόλιν. Εις την κοινότητα Ορεστιάδος ενούνται οι συνοικισμοί Νεοχώριον, Λεπτήν, Πύργος, Χειμώνιον, Σαγήνην, Κλησώ, Οινοή, Σάκκος, Παταγή και Αμπελάκια».

**Σχεδία μεταφέρει κάρο στην δυτική όχθη του Έβρου**

Η ιστορία τους όμως δεν μπόρεσε να εισέλθει στο δημόσιο λόγο. Ίσως ευθύνεται το αφήγημα που «έφτιαξαν» οι Καραγατσιανοί για τον εαυτό τους και προωθήθηκε από τις πρώτες δημοτικές αρχές αφού σχεδόν όλοι οι δήμαρχοι ήταν Καραγατσιανοί, αυτό της «θυσίας», που αποτυπώνεται και στο έμβλημα της πόλης την Ιφιγένεια, προκειμένου να προσδώσουν στις ταυτότητες τους μια αίσθηση δυναμισμού, ηρωισμού και πατριωτισμού έναντι των υπολοίπων Ορεστιαδιτών.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι δεν πληρούσαν τα δομικά στοιχεία της νέας τους ταυτότητας, όπως η γλώσσα (αρβανίτες και κυρίως οι τουρκόφωνοι γκαγκαβούζοι) που προσπαθούσε να τους επιβάλει το ελληνικό κράτος για τη δημιουργία μιας ενιαίας ταυτότητας. Οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί της περιοχής, κυρίως όμως οι Καραγατσιανοί τους αντιμετώπιζαν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και πολλές φορές αμφισβητούσαν την ελληνικότητα τους.

**Το ΦΕΚ 194/Α/1924 σύστασης της κοινότητας**
**Ορεστιάδος**

Οι ίδιοι πρόσφυγες δεν είχαν τα μέσα και τη δυνατότητα ( ως επί το πλείστων αγράμματοι και ταλαιπωρημένοι με την έγνοια της επιβίωσης και ακολούθως της ένταξης σε μια νέα πραγματικότητα) να συγκρουστούν με την επιβαλλόμενη νέα μνήμη από την εξουσία και να διεκδικήσουν την ιστορία τους με αποτέλεσμα η επικράτηση στον δημόσιο λόγο οι μνήμες και η ιστορία του πιο ισχυρού.

Από τη δεκαετία του 1980, παρατηρείται στην πόλη μια έξαρση μνημών, δημιουργήθηκαν αρκετοί προσφυγικοί σύλλογοι με αντικείμενο την μετάδοση της παράδοσης και των μνημών των προγόνων τους. Οι δημόσιες εκδηλώσεις ενθύμησης της προσφυγικής εμπειρίας και της χαμένης πατρίδας συνέβαλαν στη δημοσιοποίηση και τους δικού τους προσφυγικού αφηγήματος χωρίς όμως να διεκδικήσουν την εγγραφή του στην δημόσια ιστορία της πόλης.

Πηγές:

Μαυρίδης Δημήτρης, Από την ιστορία της Θράκης 1875- 1925, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθωρίου, Ξάνθη, 2006.

Μαυρογορδάτος Γιώργος, «Μύθοι και Αλήθειες για την Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923», στο www. academia.edu

Σαλβάνου Αιμιλία, Η συγκρότηση της προσφυγικής μνήμης, Το παρελθόν ως ιστορία και πρακτική, Νεφέλη, Αθήνα 2018.

Δοξιάδη Απόστολου, «Απελευθέρωσις – Υποδούλωσις Θράκης, Μετανάστευσις και εγκατάστασις Θρακική 1920-1927», στα Θρακικά, Έτος Α΄, Τόμος Α΄. Τεύχος Α΄, Αθηνά 1928.

Όλες οι εικόνες είναι από το βιβλίο του Μαυρίδη Δημήτρη, Από την ιστορία της Θράκης 1875-1925.

Το άρθρο έχει γραφτεί από την κυρία Σταϊκογλου Μενεξιά
κάτοχος μεταπτυχιακού δημόσιας ιστορίας.

Επιμέλεια: Άννυ Μιρζαχανιάν

Πηγή άρθρου: Η ΓΝΩΜΗ

Πηγή εξωτερικής φωτογραφίας: Παρατηρητής της Θράκης

1922-2022: Εκατό χρόνια από την εκκένωση της Θράκης!

Σχετικά Άρθρα

Ο τότε Υποδιοικητής της Μακράς Γέφυρας Αποστολίδης, σημειώνει:

Μέσα σε λίγες ημέρες ολόκληρα χωριά ερήμωσαν, βόδια ζεύτηκαν, έριξαν πάνω στα κάρα τους τα απαραίτητα οικιακά είδη, δημητριακά και ξεκίνησαν το ταξίδι προς τη Δύση.

Στις 11 Οκτωβρίου οι οικισμοί ανατολικά της γραμμής Σαράντα Εκκλησιές-Χάφσα-Παυλάκιοϊ-Κεσσάνη.

Έως τις 18 Οκτωβρίου είχαν εκκενωθεί Αδριανούπολη, τα Μάλγαρα, η Μακρά Γέφυρα και όλα τα υπόλοιπα.

Like us on Facebook & follow us on Instagram

Περί Άννυ Μιρζαχανιάν

Δείτε Επίσης